VAI TRÒ, TRÁCH NHIỆM CỦA NGƯỜI HOẠT ĐỘNG ÂM NHẠC
Trịnh Đăng Khoa
Âm nhạc là một hình thái ý thức xã hội đặc thù, nơi cảm xúc và tư duy thẩm mỹ của con người được cấu trúc hóa thành những hình thức biểu đạt giàu giá trị tinh thần. Trong đời sống văn hóa, âm nhạc không chỉ thỏa mãn nhu cầu thưởng thức mà còn tham gia vào quá trình hình thành nhân cách, điều hòa cảm xúc và tạo dựng môi trường giao tiếp thẩm mỹ của cộng đồng. Người hoạt động âm nhạc vì thế giữ vai trò trung tâm trong việc sáng tạo, truyền dẫn và định hình những giá trị này.
Xét trên bình diện xã hội – nghề nghiệp, người làm âm nhạc đảm nhiệm ba vai trò có tính hệ thống: vai trò công dân văn hóa, vai trò chủ thể sáng tạo và vai trò thành viên của cộng đồng nghề nghiệp. Ở vai trò công dân, họ biểu hiện chuẩn mực đạo đức và ứng xử – yếu tố nền tảng tạo cơ sở tin cậy cho nghệ thuật. Ở vai trò nghệ sĩ sáng tạo, họ chuyển hóa trải nghiệm thành tác phẩm, qua đó tác động đến thị hiếu và tư duy thẩm mỹ. Ở vai trò hội viên Hội Âm nhạc, họ tham gia vào cơ chế tự quản nghề nghiệp, duy trì chuẩn mực, chia sẻ tri thức và góp phần hình thành môi trường sáng tạo lành mạnh. Các vai trò này tạo thành cấu trúc đa tầng, chi phối cách người nghệ sĩ hiện diện trong đời sống văn hóa.
Trách nhiệm của người hoạt động âm nhạc xuất phát từ chính cấu trúc vai trò ấy. Với bản thân, họ phải rèn luyện chuyên môn, nuôi dưỡng năng lực cảm thụ và gìn giữ đạo đức nghề nghiệp – những điều kiện bảo đảm chất lượng sáng tạo. Với tổ chức nghề nghiệp, họ tham gia sinh hoạt chuyên môn, tuân thủ quy chuẩn và đóng góp cho sự vận hành của thiết chế nghệ thuật. Với xã hội, họ sáng tạo các giá trị nhân văn, tôn trọng bản quyền và góp phần định hướng môi trường văn hóa theo hướng tiến bộ. Đây là những trách nhiệm có tính quy phạm, góp phần điều chỉnh hành vi nghề nghiệp theo chuẩn mực xã hội – nghệ thuật.
Sự thống nhất giữa vai trò và trách nhiệm tạo thành nền tảng lý luận cho sự phát triển bền vững của người làm nghề. Vai trò xác lập vị trí xã hội của người nghệ sĩ, trong khi trách nhiệm đảm bảo sự chính đáng và hiệu quả của vị trí ấy thông qua chất lượng hành động. Nhờ đó, người hoạt động âm nhạc góp phần duy trì năng lực cảm thụ thẩm mỹ của cộng đồng và bồi đắp chiều sâu văn hóa cho xã hội.
Đọc tham luận Tọa đàm theo đường dẫn này: Kỷ yếu Tọa đàm Vai trò, trách nhiệm của người hoạt động âm nhạc tại TP. HCM (13-11-2025)
